Svetski dan šuma

Svetski dan šuma obeležen je ove godine pod sloganom Šume i održivi gradovi, kako bi se ukazalo na značaj šume i za zdrav život u gradovima. Međunarodni dan šuma ustanovljen je 1971. godine na 23. zasedanju Generalne skupštine Evropske konfederacije za poljoprivredu.
Generalna skupština Ujedinjenih Nacija je 2012. godine donela odluku da će se obeležavanje Međunarodnog dana šuma organizovati 21. marta svake godine, na dan prolećne ravnodnevice na severnoj Zemljinoj hemisferi, odnosno jesenje ravnodnevice na južnoj.
Prema podacima Nacionalnog inventara šuma, Srbija spada u srednje šumovite zemlje, s prosečnom pokrivenošću šumskom vegetacijom. Pod šumama u Srbiji je 2.254.000 hektara, odnosno 29,1 odsto njene teritorije. Od toga državne šume čine 53 odsto, a ostalo su privatne. Nacionalnom Strategijom pošumljavanja predviđeno je da se procenat šumovitosti Srbije do 2050. godine podigne na oko 41 posto.
U šumama Srbije postoji 49 vrsta drveća – 40 lišćarskih i devet četinarskih.
Srbija je potpisala rezolucije donete na IV Ministarskoj konferenicji Evrope u Beču (2003. godine) na kojoj su utvrđeni Sveevropski kriterijumi i indikatori održivog gazdovanja šumama.
Neposredna i najveća korist od šuma je što su one fabrika kiseonika. Danas, šume pokrivaju oko 32 % ukupnih kopnenih površina Zemlje, tj. prostiru se na oko 4 milijarde hektara. U Srbiji je trenutno 29,1% površina pod šumama (oko 3 miliona ha), a trebalo bi da zahvataju oko 41% površina. Neplanskim sečenjem šume čovek ugrožava prirodu i prema procenama stručnjaka godišnje nestane oko 16 miliona hektara šuma na svetu. Uprkos svemu, šuma je još tu, ali joj je potrebna čovekova zaštita.
Šume su neophodne za prirodnu ravnotežu života na Zemlji. Ipak, one se vekovima nemilosrdno krče da bi se stvorio prostor za nova naselja, poljoprivredne površine, fabrike i saobraćajnice. Uništavanjem šuma nastaju ekološke promene sa štetnim posledicama, među kojima su prvenstveno promene zemljišta i klime, a s tim u vezi i nestanak mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Svesne ovih opasnosti i u cilju očuvanja šuma tj. opstanka života na Zemlji, bogatije države štetu smanjuju primenom koncepta održivog gazdovanja šumama, koji podrazumeva smanjivanje pritiska na šume koncentrisanim sečama, uvećanje stepena šumovitosti, uspostavljanje sistema održivog razvoja upravljanja šumama u skladu sa potencijalom i niz drugih mera.

Uništene šume se mogu obnoviti
Šume su sastavni deo globalnog održivog razvoja. Prema procenama Svetske banke, egzistencija preko 1,6 milijardi stanovnika na planeti direktno ili indirektno zavisi od šuma. Proizvodi drvne industrije su važan izvor ekonomskog jačanja i zapošljavanja i učestvuju sa oko 270 milijardi dolara u svetskoj trgovini. Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO – United Nations Food and Agriculture Organization) procenjuje da svake godine nestane površina od 130.000 km2 usled seče šuma. Seča šuma zarad većih obradivih površina, drvne građe, kao i stvaranje ljudskih naselja na teritoriji šuma, glavni su razlozi za toliko veliki gubitak šumskih oblasti.
Prema podacima Svetske banke, seča šuma stvara do 20% globalne emisije štetnih gasova koji doprinose globalnom zagrevanju. Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO) procenjuje da je u šumama i šumskom tlu uskladišteno više od bilion tona ugljenika, dva puta veća količina od one koja se nalazi u atmosferi.
Svetska banka procenjuje da šume pružaju stanište za oko dve trećine svih vrsta na Zemlji i da deforestacija tropskih prašuma može dovesti do gubitka i do 100 vrsta dnevno.
Prema podacima Međunarodne unije za zaštitu prirode, širom planete postoji više od milijardu hektara uništenih šuma koje se mogu obnoviti.
Šume štite naše slivove i čuvaju naše tlo. One pomažu u borbi protiv klimatskih promena, apsorbuju i skladište ogromne količine ugljenika, obezbeđuju hranu, građevinski materijal i lekove i predstavljaju dom za 80% svetskog biodiverziteta.

Održivo upravljanje šumama
Održivo upravljanje šumama predstavlja upravljanje šumskim resursima u skladu sa principima održivog razvoja. Održivo upravljanje šumama sadrži veoma široke socijalne, ekonomske i ekološke ciljeve. Niz šumarskih institucija danas primenjuje različite oblike održivog upravljanja šumama, a dostupan je i širok opseg metoda i alata koji su se u prošlosti pokazali uspešnima. Principi upravljanja šumama, usvojeni na Konferenciji Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoju (UNCED) u Rio de Žaneiru 1992. godine, opisuju međunarodno poimanje održivog upravljanja šumama u to vreme.            
U međuvremenu je razvijen veći broj kriterijuma i pokazatelja kojim se procenjuje efikasnost održivog upravljanja šumama kako na državnom tako i na nivou jedinice upravljanja. Tako je 2007. godine, Generalna skupština Ujedinjenih nacija usvojila pravno neobavezujući dokument o svim vrstama šuma. To je prvi dokument takve vrste i on odražava snažnu posvećenost međunarodne zajednice promociji i sprovođenju održivog upravljanja šumama kroz nov pristup koji okuplja sve zainteresovane strane.

Definicija
Definicija održivog upravljanja šumama je razvijena na Ministarskoj konferenciji o zaštiti šuma u Evropi (MCPFE), i usvojena je od strane Organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO). Ona definiše održivo upravljanje šumama kao: Upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na način, i po stopi, koja održava njihov biodiverzitet, produktivnost, regenerativnu sposobnost, vitalnost i njihov potencijal da ispuni, sada i u budućnosti, relevantne ekološke, ekonomske i socijalne funkcije na lokalnom, nacionalnom i globalnom nivou, i da ne nanosi štetu drugim ekosistemima.
Jednostavnije rečeno, koncept se može opisati kao postizanje ravnoteže između povećanja potraženje društva za šumskim proizvodima i očuvanja zdravlja šuma. Ravnoteža je ključna za očuvanje šuma kao i za razvoj zajednica koje od njih zavise.
Za šumarske menadžere održivo upravljanje određenim šumskim dobrom znači određivanje, na opipljiv način, kako ga koristiti danas, a da se za budućnost obezbedi slična korist, zdravlje i produktivnost. Šumarski stručnjaci i menadžeri moraju da procene i integrišu širok spektar ponekad suprotstavljenih faktora – komercijalne i nekomercijalne vrednosti, životnu sredinu, potrebe zajednice pa čak i globalni uticaj. U većini slučajeva šumarski menadžeri razvijaju planove u dogovoru sa građanima, preduzećima, organizacijama i drugim zainteresovanim stranama u i oko šumskog dobra kojim se upravlja.

Kako se proizvodi od drveta uklapaju u zelenu gradnju
Izbor drveta kao zelenog materijala je intuitivan. Drvo, ne samo da raste prirodno, već je obnovljivo i u potpunosti se reciklira. Drvo je efikasan izolator i pri njegovoj proizvodnji koristi se mnogo manje energije nego pri proizvodnji betona ili čelika. Takođe, može da neutralizuje klimatske promene, pošto drveće konzumira ugljen-dioksid dok raste, a proizvodi od drveta čuvaju ugljen-dioksid vekovima. Prirodna lepota i toplota drveta ima pozitivan efekat u bilo kojoj primeni i pokazalo se da utiče na bolju produktivnost u školama, preduzećima, kao i boljem oporavku pacijenata u bolnicama.
Drvo je pristupačan, obnovljiv prirodni resurs koga ima dovoljno, ali ne u izobilju, i kada se dobavlja iz dobro organizovanih šuma može biti neškodljiv za okruženje. Za proizvodnju drveta koristi se mnogo manje energije nego za proizvodnju betona ili čelika. Urođene karakteristike drveta uključuju njegovu termalnu efikasnost, vodonepropustljivost, strukturalni integritet i kvalitet obrade. Čisti otpad od drveta može se lako reciklirati. Na ovo treba dodati činjenicu da drvo može ponuditi restauraciju prirodnih habitata i eko-sistema, pružiti podršku lokalnim ekonomijama i dati doprinos u izgradnji ugljenično neutralnih/pozitivnih zgrada.
Drvo je poznato po svojoj sposobnosti da čuva ugljenik, što mu daje prednost u odnosu na ostale materijale i njihove energetski intenzivne proizvodne procese. Proizvodnja građevinskih materijala kao što je čelik, cement i staklo zahteva temperature do 1.900°C. Nasuprot tome, šume sa njihovim zdravim ekosistemima su prirodni eliminatori ugljen-dioksida (CO2) iz atmosfere. U procesu fotosinteze, svaki deo drveta – stablo, grane, lišće i korenje – čuva ugljenik u formi šećera, oslobađajući kiseonik u atmosferu. Dok drveće koje uvene i istrune u šumi oslobađa ugljen-dioksid nazad u atmosferu, nijedan atom ugljenika se ne ispušta u proizvodnji i celokupnom životnom ciklusu drvenih proizvoda. Drvo koje završi kao drveni proizvod za građevinsku industriju ustvari čuva ugljenik tokom celokupnog života zgrade. Na kraju svog strukturalnog korišćenja, može biti demontirano, rekonstruisano ili se koristiti kao energetski izvor umesto fosilnih goriva.

Šumovitost Srbije danas iznosi 29,1% u odnosu na 1957. godinu (19,7%) povećana je za 10%

U našoj javnosti, pa i među šumarima mlađe generacije, malo je poznato da je šumovitost Srbije danas za 10% veća nego 1957. godine kada je pala na svega 19,7%. Za dvanaest posleratnih godina, dakle od 1945. do 1957. godine u Srbiji je posečeno 80.7 miliona kubnih metara drveta! U obnovi se seklo skoro tri puta više od godišnjeg prirasta i mogućnosti šuma. Prve fabrike u Sloveniji, Tomos recimo, izgrađene su od sredstava dobijenih prodajom trupaca posečenih u istočnoj Srbiji. O tome je opširno posao pokojni profesor Dušan Oreščanin.
Masovne seče su dovele do destabilizacije šumskih ekosistema, pa je šuma postala osetljiva na štetno delovanje biotičkih i abiotičkih faktora... Među šumarima je stasala svest o potrebi intenzivnijih pošumljavanja koja su praktično započela sedamdesetih godina prošlog veka. Značajan doprinos pošumljavanju Srbije dao je Pokret gorana. Skoro dve decenije u našoj zemlji je prosečno godišnje pošumljavano oko 19.000 hektara, a tendencije u pošumljavanju nisu prekinute ni u vreme sankcija. Devedesetih godina šumovitost Srbije je iznosila 27,4% (oko 8% više nego 1957.godine), a godišnje seče nisu prelazile 2,5 miliona metara kubnih drveta, odnosno bile su manje za dva i po puta od posleratnih...
Prema Nacionalnoj inventuri šuma iz 2009.godine, šumovitost Srbije je iznosila 29,1%, ali je još daleko od nekadašnjih mora srpskih šuma, ali i od Prostornim planom Srbije projektovane šumovitosti od 41,4% do polovine ovog veka. U poslednjoj deceniji prošlog veka Srbijašume su imale program Srbija bez goleti do 2010. godine, a godišnje je u teško vreme sankcija, pošumljavano između 3 i 5 hiljada hektara...

Da li ste znali...

· Fizičko, duhovno i ekonomsko zdravlje svakog od sedam milijardi ljudi na Zemlji povezano je sa zdravljem šumskih eko-sistema.
· Tri odrasla drveta za sto godina proizvedu kisonika koliko je potrebno odraslom čoveku za 60 godina života.
· Usled seče šuma svake godine nestanu površine od 130.000 km2 šumskih oblasti.
· Jedna afrička poslovica kaže: šume idu ispred čoveka, a pustinja iza njega.
· 1,6 milijardi ljudi na direktan ili indirektan način zavisi od šuma.
· Preko 300 miliona ljudi živi u šumama.       
· Šume su dom za 80% svetskog biodiverziteta.
· Šume pokrivaju 32% ukupne površine kopna.
· Samo 30% šuma se koristi za proizvodnju proizvoda od drveta i drugih proizvoda.
· Preko 40% kiseonika u svetu proizvedu prašume.
· Više od četvrtine savremenih lekova godišnje vrednosti od 108 milijardi dolara potiče iz biljaka koje rastu u tropskim šumama.
· Proizvodi drvne industrije učestvuju sa oko 270 milijardi dolara u svetkoj trgovini.
· Jedan kilogram drveta ugrađen u dobar nameštaj skuplji je od jednog kilograma materijala ugrađenog u najskuplji automobil.
· Trupac prorezan u dasku uvećava svoju vrednost dva puta. A kada se obradom trupac dovede do najvišeg nivoa finalizacije, njegova vrednost se uvećava sedam i više puta.