Sinteza nasleđa i savremene gradnje
KUĆE ARHITEKTE BOŽE PETROVIĆA
PIŠE: mr Mare Janakova Grujić, istoričar umetnosti
„Kuća u suštini jeste, a u vremenu iza nas je i bila jedan od najprezentativnijih duševnih izraza ljudi određenog podneblja. Nigde se naš čovek nije duševnije pokazao nego gradeći sebi krov nad glavom.“
Božidar Petrović
Jedna po svemu čovekomerna arhitektura – stvorena za čoveka i dosledna njegovim stvarnim potrebama, iskrena, humana, respektabilna prema prirodi i ambijentu, vanvremenska, inspirisana životom – karakteriše stvaralaštvo i višedecenijsko neumorno delanje profesora arh. Božidara Petrovića (1922-2012). Polazišta i dometi autora su: kontinuitet baštine, istraživanje i traganje za nacionalnim graditeljstvom, sluh za regionalne karakteristike i kvalitete, isticanje vrednosti nataložene narodne mudrosti.
Priča o ovom srpskom neimaru navodi nas na uvek aktuelnu temu – odnos globalnog i lokalnog u današnjici, posebno izraženog u graditeljstvu. Iako su sve prisutnije i snažnije tendencije naše epohe globalizam, internacionalizam, uniformnost, monokulturalnost, zagovornici ove rasprave slažu se da bogatstvo i vrednost svetske kulture leže u raznolikosti i originalnosti baštine na regionalnom, lokalnom nivou, kao i u očuvanju autohtonih, izvornih vrednosti.
Prve Petrovićeve individualne kuće nastaju šezdesetih godina prošlog veka, da bi 1970. godine sa kućom u okolini Čačka, u Donjoj Gorevnici, on konačno utemeljio opredeljenje za sintezu nasleđa i savremene gradnje. Ovaj srpski neimar projektovao je ukupno 150 objekata različitih namena, inspirisanih balkanskim narodnim graditeljstvom. Pored porodičnih kuća, tu su i moteli, kafane, škole, hoteli, crkveni domovi. Vrednosti narodnog graditeljstva vidljive su u Petrovićevom stvaralaštvu u jednostavnosti i iskrenosti funkcije, racionalnosti konstrukcije i preglednosti i nenametljivosti oblika. Zdanja su često podignuta u živopisnom ambijentu brdovite i pitome Šumadije. Kod prizemnih individualnih kuća, u posebnom i jasno odvojenom delu, smeštene su prostorije za odmor, dok se kod spratnih objekata one nalaze u potkrovlju, ostavljajući tako mesta sobama za boravak u prizemlju. Kada se uporede osnove Petrovićevih zdanja sa osnovama starih balkanskih kuća, primećuje se osavremenjavanje i nov tretman prostora. Za takav pristup autor je bio podstaknut osluškivanjem novih potreba savremenog društva, kao i poštovanjem želja samih korisnika, što je i uslovilo složenija prostorna rešenja u odnosu na iskustva prošlosti.
Etno-kuća u Koštunićima Kuća u Brđanima
Kuća u Rajcu
Božidara Petrovića sagrađene su redovno od prirodnih materijala. Kod drvenih kuća glavni materijal od temelja do krova jeste drvo, a kod ostalih za zidanje se koristi opeka, često u kombinaciji sa kamenom. Konstrukcija krova i trema počiva na drvetu, krovni pokrivač je ćeramida (crep), a spoljašnjost je malterisana i zatim okrečena, usled čega kuće imaju beličast, topao kolorit koji je oplemenjen i teksturom kamenih i drvenih partija na fasadi. Visoki četvorovodni krovovi su prepoznatljiv element u Petrovićevoj arhitekturi. Čest i vizuelno upečatljiv detalj na njima su odžaci sa dekorativnim kapama. Tu su i velike drvene strehe, poduprte svojevrsnim kosnicima, koji pored funkcionalne dimenzije predstavljaju jedan od glavnih doprinosa likovnosti i lepoti zdanja. Jedan od redovno prisutnih i karakterističnih graditeljskih elemenata je trem. Vekovima prisutan u narodnoj kući Balkana, ovaj prostor predstavlja tačku stapanja okoline i kuće kao čovekovog utočišta. Kao najiskreniji odgovor na bioklimatske uslove naše sredine, on je vremenom postao dominantan deo kulture stanovanja srpskog naroda, mesto gde porodica obavlja najveći deo svojih dnevnih aktivnosti. Na pojedinim primerima Petrovićevih kuća, podignutih na živopisnom kosom terenu, trem dobija i dodatno značenje – ulogu vidikovca. Njegova materijalizacija redovno je vezana za drvo.
Kuća u Donjim Banjanima Kuća u Božurnji
Kuća na Vlasotinskom jezeru
Kuća u Rajcu
Dominantan motiv kompozicije enterijera je dnevna soba koja se najčešće nalazi u središtu objekta i otvorena je prema tremu. Osnovna načela u oblikovanju su toplina, prijatnost i udobnost, i sve se postiže nenametljivom, jednostavnom obradom površina i svedenim elementima mobilijara. Centralni motiv enterijera je najčešće ognjište (kao simbol neprekidnosti i spokoja porodičnog života), u obliku kamina ili stare zidane peći sa pećnjacima. Enterijerske partije i detalji (gredne tavanice, zidne obloge, nameštaj i pokućstvo) gotovo uvek su izrađene od drveta, što znatno utiče na osećaj topline u domu.
Parohijski dom u Valjevu
Kuca u Iriškom vencu
Delo Bože Petrovića temelji se na spoznaji biti narodnog neimarstva – težnji ka čovekomernosti i humanosti. Značajno je primetiti da takva pročišćenost i jednostavnost likovnog izraza ostavlja mesta za drevne majstorske veštine i primenu zaboravljenih zanata. Lepota u zdanjima Božidara Petrovića postignuta je ritmikom prozorskih okana, uspešno uklopljenim tremovima, neobično koncipiranim strehama, skladnošću proporcija, harmonijom i lepotom linija, nadahnutim i prisnim odnosom sa prirodom. Tako je dekor poistovećen sa funkcijom i ne postoji van nje.
Božidar Petrović rođen je u selu Dići na obroncima Rudnika (opština Ljig) 15. jula 1922. godine. Četvorogodišnju osnovnu školu završio je u mestu rođenja, a osmogodišnju gimnaziju u Gornjem Milanovcu. Posle demobilizacije 1946. godine upisuje arhitektonski odsek na Tehničkom fakultetu u Beogradu, na kome diplomira 1952. godine. Od tada do 1956. godine radi u „Energoprojektu“ kao projektant i konstruktor. Od 1956. godine je predavač na Arhitektonskom fakultetu, gde je i penzionisan 1987. godine sa zvanjem redovnog profesora. Umro je u Beogradu, a sahranjen je na Gradskom groblju u Gornjem Milanovcu, 30.12.2012. godine.
