Čudesni svet stolica - Džasper Morison - Plywood stolica - Jačina suptilne estetike

U potrazi za spektakularnim idejama koje impresioniraju na prvi pogled, često se dolazi do slabo funkcionalnih rešenja koja ne samo da ne olakšavaju život, već uvode nove probleme. Nasuprot tome, proizvodi koji su manje ekstravagantni, lakše postaju sastavni deo naših rutina i unapređuju kvalitet svakodnevnice svojom funkcionalnošću, dugotrajnošću i nenametljivom estetikom.

Plywood stolica predstavlja primer dizajnerskog pravca koji slavi suštinu materijala i jednostavnost oblika, dok istovremeno zadržava visok nivo funkcionalnosti. Sa svojim čistim linijama i promišljenom konstrukcijom, gde svaki detalj ima svrhu i doprinosi celokupnom kvalitetu proizvoda, ona potvrđuje da dizajn može biti nenametljiv, a istovremeno izuzetno moćan.

Džasper Morison rođen je u Londonu, gde je studirao dizajn na Ravensbourne College of Art i Kingston Polytechnic. Diplomu master studija stiče na čuvenom Royal College of Art, nakon čega nastavlja usavršavanje na Berlinskom univerzitetu umetnosti. Godine 1986. osniva sopstvenu kancelariju za dizajn u Londonu s vizijom stvaranja proizvoda u kojima oblik i funkcija dolaze do izražaja kroz suptilnost i jednostavnost, a ne kroz upadljivu estetiku ili dekorativne elemente.

Džasper Morison (1959 – ) „Dizajn nije o tome da se izmišlja nešto potpuno novo, već da se unapredi ono što već postoji.“

Godine 1988. kao relativno nepoznat dizajner, Morison učestvuje u projektu Designwerkstatt Berlin koji je organizovan u okviru programa Evropskog grada kulture. Posle tromesečnog radnog boravka u Berlinu, predstavlja se izložbom “Neki novi predmeti za dom, I deo” u galeriji DAAD-a, gde prikazuje prostor opremljen stolom i tri stolice, od kojih je jedna bez, a dve sa popunjenim leđnim osloncem. 

Izložba u galeriji DAAD u Berlinu 1988. godine - zidovi i pod izložbenog prostora bili su obloženi šperpločom, istim materijalom od kojeg je bio napravljen i nameštaj.

Godine 1991. Morison je dizajnirao trpezarijski sto u potpunosti izrađen od šperploče, koji se bolje slagao sa Plywood stolicama, za razliku od modela sa Berlinske izložbe, čije su noge bile od punog drveta.

Iako na prvi pogled veoma skromna, izložba vrlo brzo stiče kultni status. U kontekstu postmodernizma kasnih 1980-ih, koji je favorizovao složene i ekscentrične forme sa ekstremnom težnjom za originalnošću, Morisonova instalacija donela je osveženje u obliku suzdržane jednostavnosti. Ideja da dizajn može biti istovremeno skroman, funkcionalan i vizuelno upečatljiv delovala je radikalno i revolucionarno. U stručnim krugovima, ova izložba doživljena je kao anti-postmoderna izjava i označena kao početak novog minimalizma u dizajnu.
Plywood stolica, jedan od Morisonovih prvih komada nameštaja, bila je ključni eksponat ove izložbe. Osnovnu ulogu u njenom dizajnu odigrala je šperploča – materijal lak za obradu, cenovno pristupačan, vizuelno topao, i koji omogućava čvrste strukture. Iza prividno jednostavne forme arhetipske čistoće, krila se sofisticirana podkonstrukcija - dva ukrštena elementa sa konkavno izrezanim lukom ispod tankog sedišta. Pod težinom korisnika, šperploča se lagano ugibala dok potpora ne preuzme opterećenje. Ovaj domišljat sistem pruža određeni nivo fleksibilnosti i udobnost sedišta, a vidljivi rubovi i vijčani spojevi daju komadu zanatski karakter i otkrivaju jednostavan način izrade. 

 Plywood stolica sa naslonom bez ispune je jedan od najpoznatijih Morisonovih komada nameštaja, koji od 1989. godine proizvodi švajcarska kompanija Vitra. 

Morison je za model Plywood stolice sa popunjenim leđnim osloncem rekao da je „udobniji, ali manje uzbudljiv“.

Detalj dva ukrštena elementa sa konkavno izrezanim lukom ispod sedišta od tanke šperploče koji učvršćuju konstrukciju, i ujedno čine potporu prilikom sedenja.

Quattrogambe stolica je Morisonov model koji se svojom formom oslanja na Plywood stolicu, a proizvodi ga italijanska kompanija BBB od 1999. godine.

Plywood stolica u rasklopu.

Morisonova izložba „Neki novi predmeti za dom, II deo” u galeriji Néotu u Parizu 1990. godine.

Skulptura Plywood stolice u gradu Weil am Rhein u Nemačkoj, nedaleko od Vitrinog kompleksa.

Iako se na prvi pogled čini običnim komadom, Plywood stolica je rezultat pažljivog promišljanja o konstrukciji i ulozi materijala u dizajnu. Njena čista estetika bila je osveženje u vremenu kada su dizajnerski komadi postajali sve složeniji i konceptualniji. Godinu dana nakon Berlinske izložbe, kompanija Vitra započela je serijsku proizvodnju obe verzije stolice, čime je Morisonova vizija jednostavnog, funkcionalnog i dostupnog dizajna pronašla put do šire publike.

Tokom karijere, Morison je sarađivao s mnogim prestižnim brendovima kao što su Alessi, Cappellini, Emeco, Flos, Hermès, Samsung, Sony i Vitra, a sa japanskom kompanijom MUJI razvio je širok spektar proizvoda, od kućnih predmeta do stambenih rešenja. Godine 2006, zajedno s dizajnerom Naotom Fukasavom, kurirao je značajnu izložbu Super Normal, koja je istakla vrednost jednostavnih, svakodnevnih predmeta lišenih brendiranja i trikova. 
Poznat po svom minimalističkom pristupu, Morison je jedan od ključnih protagonista savremenog dizajna. Dobitnik je brojnih nagrada, uključujući Compasso d’Oro, Good Design Award i iF Product Design Award. Godine 2015. primio je Isamu Noguchi Award, dok je 2020. godine proglašen Dizajnerom godine prema Elle Decoration British Design Awards i Ličnošću godine prema German Design Award. Iste godine uručen mu je i Compasso d’Oro Career Award za doprinos dizajnu, a imenovan je i za komandanta Reda Britanske imperije (CBE). 
Njegov rad široko je prepoznat i izlagan u muzejima kao što su Britanski muzej, Victoria and Albert muzej, MoMA u Njujorku i Vitra Design Museum u Nemačkoj.

Tekst objavljen u časopisu DRVOtehnika, broj 86, april 2025.