Gazdovanje šumama na ekonomski isplativ, ekološki prihvatljiv i socijalno pravedan način

Osnovne delatnosti ŠG „Sremska Mitrovica“ kao i drugih delova JP Vojvodinašume su gajenje, zaštita i korišćenje šuma, zaštita prirode i ekološki turizam, lovstvo i lovni turizam, ribarstvo i drugo, koji u okviru integralnog i održivog gazdovanja šumama obezbeđuju efikasno i uspešno poslovanje. 
U okviru delatnosti gajenje i zaštita šuma, planiranje gazdovanja šumama ima prioritetni zadatak da ustanovi postojeće stanje šuma i da na osnovu toga, posredstvom dugoročnog i kratkoročnog planiranja, obezbedi održivo prostorno i vremensko upravljanje proizvodnjom i korišćenjem celokupnih šumskih resursa, uz stalno unapređenje stanja šuma na ekonomski isplativ, ekološki prihvatljiv i socijalno pravedan način… Kako, s obzirom na dugogodišnju tradiciju, danas šumama gazduju sremskomitrovački šumari, govorili su nam dipl. ing. Dragan Vulin, direktor Šumskog gazdinstva „Sremska Mitrovica“ i dipl. ing. Đorđе Cvetković, tehnički direktor ŠG „Sremska Mitrovica“. 

Naši sagovornici dipl. ing. Dragan Vulin, direktor Šumskog gazdinstva „Sremska Mitrovica“ i dipl. ing. Đorđе Cvetković, tehnički direktor ŠG „Sremska Mitrovica“ 

Uz zahvalnost što ste se odazvali na razgovor, molim Vas gospodine direktore, da predstavite ŠG „Sremska Mitrovica“, kakva je organizaciona struktura, zatim kolika je površina kojom ŠG gazduje, kolika je drvna zapremina i zapreminski prirast, i kakva je struktura šumskog fonda? 

– Prvo treba istaći da je država našem preduzeću poverila veoma odgovornu ulogu da upravlja i gazduje jednim vrednim resursom – državnim šumama na području AP Vojvodine. Generacije vojvođanskih šumara su taj zadatak uvek odgovorno shvatale i odgovorno se ponašale prema tom resursu. Na prvom mestu je uvek bilo unapređenje stanja šuma i odgovornost da ono što smo nasledili od prethodnih generacija, ostavimo u boljem stanju budućim generacijama. Osnovni princip kod gazdovanja ovim šumama je održivost. Naravno da sve to treba uskladiti sa ekonomskim momentom, ali jednim stručnim radom preduzeće je uspelo da šume na ovim prostorima zauzimaju veću površinu, imaju veću zapreminu i bolji kvalitet. Da ovo nisu samo fraze, pokazuje i podatak da je pedesetih godina prošlog veka, na teritoriji kojom gazduje ŠG „Sremska Mitrovica“, obrasla površina iznosila oko 31.000, a danas oko 39,000 hektara, a zapremina svih šuma je iznosila 4,5 miliona m3, a danas 12,5 miliona m³, što znači da je za 70 godina zapremina uvećana skoro tri puta. 
- Šumsko gazdinstvo „Sremska Mitrovica“ posluje u sastavu JP Vojvodinašume, kao jedan od šest ogranaka preduzeća i gazduje državnim šumama i šumskim zemljištem Sremskog šumskog područja. Područje sa kojim gazduje prostire se na 42.408 hektara, duž leve obale reke Save, od državne granice sa Republikom Hrvatskom na zapadu, do teritorije grada Beograda na istoku, što čini veliki kompleks kvalitetnih šuma tvrdih i mekih lišćara. Šumom obrasla površina iznosi 38.849 ha, dok je neobraslo 3.559 hektara. Zapremina svih šuma iznosi 13.712.780 m³, a zapreminski prirast 315.625 m³. 

– Najzastupljenije su sastojine hrasta lužnjaka, bilo da su čiste, ili u zajednici sa poljskim jasenom, grabom ili cerom, i prostiru se na preko 22.000 hektara. Učešće zapremine hrasta lužnjaka u ukupnoj zapremini područja iznosi 60%. Sledeća vrsta po zastupljenosti je poljski jasen, a dalje slede klonske topole, grab, cer, bagrem, lipa, vrba, itd. Značajnu ulogu imaju i plantaže klonske topole, koje se prostiru na 6.000 hektara. Prosečna zapremina na nivou područja je 353 m³/ha. 

– Šumsko gazdinstvo je organizovano u 6 organizacionih jedinica. Poslovi od opšteg značaja, kao što su planiranje gazdovanja šumama, analitički, pravni, komercijalni i računovodstveno-finansijski poslovi, obavljaju se na nivou direkcije ŠG „Sremska Mitrovica” i organizovani su kroz službe. 
– Konkretne radove na terenu, šumsko gazdinstvo sprovodi preko četiri šumske uprave – Morović, Višnjićevo, Klenak i Kupinovo, koje su organizovane kao osnovna operativna jedinica za gazdovanje šumama. Osnovne delatnosti šumske uprave su gajenje, zaštita i korišćenje svih potencijala šumskih ekosistema. Za sprovođenje navedenih delatnosti u šumskoj upravi, u okviru „referentnog organizacionog sistema”, zaduženi su diplomirani inženjeri šumarstva, šumarski tehničari, čuvari šuma, lovočuvari, kvalifikovani motorni sekači, kao i ostalo osoblje. 

Šesta organizaciona jedinica je šumska mehanizacija sa sedištem u Moroviću, koja preko svojih ispostava opslužuje sve šumske uprave – kaže dipl.ing. Dragan Vulin, direktor Šumskog gazdinstva „Sremska Mitrovica“. 
Koliki je etat, odnosno godišnja proizvodnja i kakva je realizacija posečenog drveta?
– Ukupan godišnji etat ŠG „Sremska Mitrovica“ iznosi 220.000 m³. U ukupnom etatu tvrdi lišćari su zastupljeni sa 2/3, a meki lišćari sa 1/3 zapremine svih sortimenata. Najveće učešće u etatu ima hrast lužnjak, koji čini 41%, klonska topola 32%, a sve ostale vrste drveća 37% neto zapremine. Učešće tehničkog drveta kod hrasta lužnjaka iznosi 25%, a kod klonskih topola preko 70% od neto zapremine.
– Hrastove sastojine se obnavljaju oplodnom sečom i za taj posao su angažovani uglavnom stalni radnici – motorni sekači, kojih u ŠG „Sremska Mitrovica“ ima 95 zaposlenih. Takođe, ovi radnici se koriste za realizaciju planova seča vezano za mere nege šume u vidu selektivnih proreda i sanitarnih seča.
– Plantaže klonskih topola se obnavljaju čistim sečama i to obavljamo procesorskim mašinama – harvesterima, a ŠG „Sremska Mitrovica“ poseduje 3 takve mašine.
– Privlačenje i izvoz drvnih sortimenata iz šume do stovarišta se obavlja sa sopstvenom mehanizacijom – forvarderima, ekipažama i ostalim traktorima. Svi sortimenti proizvedeni tokom godine se u potpunosti realizuju – objašnjava tehnički direktor ŠG „Sremska Mitrovica“ dipl. ing. Đorđе Cvetković.  

Poznato je da u Sremu postoji duga šumarska tradicija... Molim Vas da kažete kako sremskomitrovački šumari danas obavljaju poslove nege, uzgoja i zaštite šuma, i kako se gazduje u zaštićenim delovima i objektima prirode?

– Tradicija šumarstva na ovim prostorima je veoma duga. Prvo uređivanje šuma je rađeno još 1865. godine i od tada su šume inventurisane i rađeni planovi gazdovanja 12 puta. Prvi uređajni zapisnici su rađeni ručno, gotikom na nemačkom jeziku, dok su danas prilikom uređivanja šuma u upotrebi najsavremenije informacione tehnologije, kao što su elektronska oprema za premer, GIS alati, GPS uređaji, softveri za obradu podataka, satelitski snimci, itd. Sedamdesetih godina prošlog veka su urađena detaljna ekološka istraživanja celog područja, tako da su poslednjih 5 uređivanja šuma urađena na tipološkoj osnovi.
– S obzirom da se radi o najkvalitetnijim šumama hrasta lužnjaka, znanje se uvek unapređivalo i najnovija saznanja primenjivala u svakodnevnom gazdovanju. Zbog mnogih razloga (klimatske promene, izgradnja nasipa, spuštanje nivoa podzemnih voda…) šume hrasta lužnjaka su izgubile sposobnost da se samostalno obnavljaju bez pomoći čoveka. Međutim, šumarska struka je rešavajući nastale probleme uspela da dođe do pravih rešenja oko obnove i gazdovanja hrastovim šumama, tako da se danas ove šume obnavljaju sa zagarantovanim uspehom.
– ŠG „Sremska Mitrovica“ gazduje sa 6.000 ha plantaža klonskih topola. Da bi se ograničeni zemljišni resursi, pogodni za proizvodnju plantaža klonske topole maksimalno iskoristili, poštuju se sledeći principi: korišćenje sorti sa velikim genetskim potencijalom u pogledu adaptivnosti i produktivnosti, primena intezivnih agrotehničkih mera i dobro poznavanje staništa.
– Da bi se to postiglo neophodno je: koristiti najnovija saznanja, stvaranje sopstvenih specijalizovanih stručnih kadrova i saradnja sa specijalizovanim naučnim institucijama.

– Izuzetne lepote i vrednost područja na kojem se smenjuju kompleksi starih hrastovih šuma i raznovrsnost prostornih celina, što je i rezultiralo prisustvo različitih ekosistema, gde su utočište našle mnoge retke i zaštićene vrste, dovelo je da se na području kojim gazduje ŠG „Sremska Mitrovica” izdvoji 8 zaštićenih područja. Najpoznatija zaštićena dobra na ovom području su specijalni rezervat prirode „Obedska bara”, mozaik starih hrastovih šuma, vlažnih livada i barskih staništa, i strogi prirodni rezervat „Stara vratična”, hrastova sastojina starosti preko 300 godina – kaže gospodin Cvetković. 
Integralno gazdovanje šumama je primarna orijentacija struke. 

Šta je sa pošumljavanjem, proizvodnjom semena i sadnog materijala u JP Vojvodinašume, sa posebnim osvrtom na ŠG „Sremska Mitrovica“?

– Uspeh obnove hrastovih šuma zavisi od kvalitetnog semena, zbog čega su u šumama Sremskog šumskog područja na više lokaliteta izdvojene i registrovane najkvalitetnije sastojine hrasta lužnjaka, jasena i graba. Registrovanih semenskih sastojina lužnjaka ima na 700 hektara. U semenskim sastojinama se proizvodi dovoljna količina semena za potrebe obnavljanja sastojina u Sremskom šumskom području, a manja količina se može plasirati i na druga šumska područja, a po potrebi i za izvoz.
– Dodatni problem kod obnove hrastovih šuma je karakteristika hrasta lužnjaka kao vrste drveća oko periodiciteta uroda semena. Naime, hrast lužnjak po pravilu obilno urađa svake 3 do 4 godine. Šumsko gazdinstvo „Sremska Mitrovica“ godišnje obnavlja oko 250 hektara hrastovih šuma. Da bi se hrast dobro obnovio, potrebno je da se poseje oko 500 kg semena po hektaru, što znači da je potrebno godišnje 125 tona žira. 
– Kako bi se održao kontinuitet obnove hrastovih šuma, potrebno je sačuvati hrastovo seme i u godinama kada nedovoljno rađa. Zbog svega napred navedenog, u šumskoj upravi Morović je osnovan semenski centar za doradu i skladištenje semena hrasta lužnjaka, čiji je kapacitet 160 tona. Tako je obnova zagarantovana i u godinama kada hrast nedovoljno urađa, ako se seme sakupi u godini obilnog uroda.
– Osim semenskih objekata Šumsko gazdinstvo ‚ „Sremska Mitrovica‘‘ ima svoje rasadnike za proizvodnju sadnog materijala. U tri šumske uprave su zasnovani rasadnici za proizvodnju sadnica klonske topole. Godišnja proizvodnja iznosi oko 200.000 sadnica i služi uglavnom za sopstvene potrebe obnove plantaža klonskih topola – objašnjava Cvetković.

S obzirom na nizak stepen šumovitosti AP Vojvodine, da li uopšte postoji mogućnost za optimalno povećanje šumovitosti ovog dela naše zemlje, 
sa osvrtom na šumovitost Srema i prostora kojim gazduje ŠG „Sremska Mitrovica“?

– Vojvodina se smatra jednom od najobešumljenijih područja u Evropi. Šumovitost iznosi oko 7% ukupne teritorije. S obzirom da u Vojvodini najveće učešće zauzima poljoprivredno zemljište, nemoguće je očekivati veliku šumovitost, međutim ipak je ovaj procenat daleko ispod optimuma. Pojedine opštine u Vojvodini imaju šumovitost ispod 1%, dok je u Sremu situacija nešto bolja i iznosi 16%.
– Zadatak šumarske struke je da pošumi sve površine koje se pruže na raspolaganje, ali to je pitanje šire društvene zajednice, da zajedničkim planiranjem sa šumarskom strukom iznađe nove pogodne površine za pošumljavanje koje ne zadovoljavaju kriterijume za neku drugu namenu.
– Šumsko gazdinstvo je u prethodnom periodu znatno povećalo šumovitost na svom području. U prilog ovoj konstataciji govori činjenica da je pre 70 godina inventurom šuma konstatovana ukupna površina, kojom je gazdovalo Šumsko gazdinstvo „Sremska Mitrovica“, iznosila 40.725, a obrasla površina 31.225 hektara. Danas, najnovijom inventurom šuma ŠG „Sremska Mitrovica“ gazduje sa 42.408 hektara, od toga 38.849 hektara obraslo šumom. Dakle, površina pod šumom je povećana za 7.624 hektara, a samim tim je i šumovitost znatno povećana.

Kako posluju lovišta u sastavu ŠG „Sremska Mitrovica“?

– Šumsko gazdinstvo ,,Sremska Mitrovica“ gazduje sa 5 lovišta koja su po tipu ravničarska lovišta. Od krupne divljači u lovištima se gazduje sa: jelenskom divljači, divljom svinjom i srnećom divljači.
– Redovnim prolećnim prebrojavanjem 2021. godine utvrđena su sledeća brojna stanja po vrstama gajene krupne divljači: 680 grla jelenske divljači, 1625 komada divljih svinja i 447 komada srneće divljači.
– S obzirom na situaciju sa pandemijom korona virusa koja je onemogućila dolazak inostrane klijentele i normalne radne odnose, planirani odstrel za prethodnu sezonu je uspešno realizovan uspešnom saradnjom sa domaćim lovcima – kaže gospodin  Vulin.
Kako teče isporuka drvnih sortimenata i posebno, kakav je odnos sremskomitrovačkih i uopšte vojvođanskih šumara i drvoprerađivača?
– Poslovnom politikom, programom poslovanja i proizvodno-finansijskim planom JP Vojvodinašume utvrđene su globalne nadležnosti realizacije drvnih sortimenata. U ovakvim okvirima Šumsko gazdinstvo „Sremska Mitrovica“ obavlja svoje poslove tokom godine, kroz najvažniji i prioritetni zadatak pravovremene prodaje drvnih sortimenata, roba i usluga i kontinuirani priliv novčanih sredstava.
– Kvalitet izvršenja zadatka pretpostavlja niz pripremnih i organizacionih radnji, uslovljenih sa jedne strane obavezama i interesom Preduzeća, a sa druge strane potrebama tržišta i zahtevima kupaca. Dobrim povezivanjem ova dva interesa, postiglo se relativno dobro izvršenje planiranih zadataka proteklih godine – kaže Cvetković. 

Da li je i koliko ŠG „Sremska Mitrovica“ kadrovski i stručno osposobljena za izvršenje složenih zadataka iz oblasti šumarstva i posebno zaštite prirode?

– Poslovna politika JP Vojvodinašume je zasnovana na stručnom usavršavanju svojih stručnih kadrova. Na nivou Preduzeća je osnovan i Fond za razvoj, gde se izdvajaju sredstva za unapređenje šumarske struke. 
– Tako i šumarska struka u ovom šumskom gazdinstvu se uvek trudila da prati najnovija domaća i strana saznanja u svim segmentima gazdovanja šumama. Uvek je postojala dobra saradnja sa domaćim naučnim institucijama kao što su fakulteti i instituti, a šumarski stručnjaci su uvek bili deo mnogih domaćih i međunarodnih projekata. Potvrda da je nivo struke na visokom nivou dali su i brojni međunarodni eksperti, koji su konstatovali da je gazdovanje ovim šumama na istom, pa i višem, nivou u nekim segmentima u odnosu na razvijeno šumarstvo u Evropi. 
– Već 20 godina se upotrebljavaju najnoviji elektronski instrumenti za prikupljanje podataka na terenu prilikom premera stabala i šumskih sortimenata. Takođe, isto toliko su u upotrebi baze podataka, šumarske aplikacije i najsavremeniji instrumenti za geopozicioniranje, od GPS uređaja do GIS aplikacija i GIS portala. Sve ovo je dovelo do veoma tačnih podataka, smanjenja troškova gazdovanja šumama, lakšu obradu i analizu podataka u procesu donošenja odluka pri izradi planova gazdovanja. 
– Takođe, kod korišćenja šuma, Šumsko gazdinstvo „Sremska Mitrovica“ je odavno prepoznalo dobre strane uvođenja najsavremenijih mašina za seču, preradu i izvoz drvnih sortimenata i predstavlja lidera u primeni ovih mašina na području Srbije. Šumska mehanizacija u svom sastavu ima preko 100 različitih mašina, od čega su u primeni najsavremenije procesorske mašine za seču i preradu sortimenata – harvesteri (3 komada), forwarderi za izvoz oblovine (10 komada), kao i više mašina za mulčiranje, iveranje panjeva i ostale radove na gajenju šuma. 
– ŠG „Sremska Mitrovica“ je odavno prepoznalo da dobra putna mreža kroz šumski kompleks predstavlja jedan od ključnih momenata za uspešno gazdovanje šumama. Zbog toga se još pre više decenija počelo sa izgradnjom puteva kroz šumski kompleks i nabavkom mašina specijalizovanih za izgradnju šumskih puteva.
– Tako, dugi niz godina, gazdinstvo poseduje putarsku ekipu sa kompletnim mašinama za izgradnju tvrdih šumskih puteva. Godišnje se gradi do 10 km šumskih tvrdih puteva, pa u ovom momentu mreža izgrađenih puteva kroz naš kompleks šuma iznosi 300 km. Svakako da ovakva otvorenost šuma utiče i na dobro poznavanje stanja na terenu, blagovremenu zaštitu i negu šuma, brzo intervenisanje u kriznim situacijama kao što su požari i poplave i ekonomičnost gazdovanja.
– U današnjim uslovima nedostatka radne snage i zabrane zapošljavanja u javnom sektoru, korišćenje mehanizacije u šumarstvu predstavlja jedino rešenje. Pored toga, s obzirom na vrlo surove uslove za rad u šumarstvu i činjenice da jedna mašina zamenjuje ručni rad više ljudi, vodilo se računa i o socijalnom aspektu, tj. humanizaciji rada u šumarstvu.
Sve šume JP Vojvodinašume su sertifikovane već 15 godina. Poslovanje preduzeća i gazdovanje šumama kontrolišu strani ocenjivači i u izveštajima, sa redovnih kontrola koje se obavljaju svake godine, stoji da se šumama gazduje na odgovoran način po pitanju ekološkog, socijalnog i ekonomskog aspekta.
Može se zaključiti da je ŠG „Sremska Mitrovica“, i kadrovski i što se tiče opremljenosti, sposobna za realizaciju svih radova predviđenih Planovima gazdovanja – kaže na kraju našeg razgovora gospodin Dragan Vulin, direktor ŠG „Sremska Mitrovica“.

Tekst je objavljen u časopisu DRVOtehnika, broj 72, oktobar 2021.